SPV blogspot Gerard: Het antwoord is zo simpel dat je jezelf afvraagt waarom we dat niet eerder zijn gaan doen.
Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.
Er was een wereld te veroveren in de GGZ en de uitspraak van Szass drukte dat plastisch uit: "Als je tegen God praat, dan bid je; Als God tegen jou praat, dan ben je schizofreen (Szass, 1972). Het plakken van labels veroorzaakte een (schijn)zekerheid waarbij ik mensen zag worstelen met de hulpverlener en diens overtuiging wat er nodig was om te ‘genezen’.
Tijdens mijn opleiding in 1984 voor Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV) schreef ik een nogal links georiënteerde eindscriptie. Dat deze met de hakken over de sloot goedgekeurd werd, had ik te danken aan een meelevende docent die niet om mijn gedrevenheid heen kon. De titel van de scriptie loog er niet om: Opgesloten in Kapitaal. Het was een vlammend betoog tegen zorgverleners die werken vanuit een verdienmodel. Het moest gaan om wat de hulpvrager nodig had en niet om de hulpverlener met Dagobert Duck-oogjes. Bovendien was de hulpverlener met zijn diagnostisch instrumentarium en daaruit voortvloeiende handelingen nogal dominant. Wat had iemand echt nodig? Het boek van Hans Achterhuis, de ideeën van Szass en Ronald Laing beïnvloedden mijn jonge geest. Er was een wereld te veroveren in de GGZ en de uitspraak van Szass drukte dat plastisch uit: “Als je tegen God praat, dan bid je; Als God tegen jou praat, dan ben je schizofreen (Szass, 1972). Het plakken van labels veroorzaakte een (schijn)zekerheid waarbij ik mensen zag worstelen met de hulpverlener en diens overtuiging wat er nodig was om te ‘genezen’.
In die tijd was het institutioneel denken, ontwikkelen van richtlijnen en vaststellen van diagnosen vanuit een medisch kader overheersend binnen de GGZ. Het was een poging om meer greep te krijgen op de behandeling en zo mogelijk te verbeteren. Het heeft zeker iets opgeleverd. Maar nu zijn we op een punt gekomen waarin blijkt dat we iets vergeten zijn: de beleving van de cliënt, de betekenis van zijn ‘lijden’ en de contextuele, systemische betekenis waarbinnen problemen ontstaan. In feite een opleving van de sociale psychiatrie. Een psychiatrie met een meer dienend in plaats van een alles-bepalend karakter. Een dansleraar legde me onlangs uit hoe iemand een tango leert te dansen, wat neerkomt op meebewegen. In de tango gaat het er tijdens het dansen om dat iemand leidt en dat de ander geleid wordt, en dat die rollen tijdens het dansen wisselen. Dat moet je aanvoelen. Goede vrienden van me met een prima relatie, slaagden daar niet in tijdens de dansles, waardoor de een na de dansles voor in het huis te vinden was en de ander zich ‘naar boven uit de voeten maakte’. Het goede van de ontwikkeling binnen de Nieuwe GGZ is de contextuele benadering zoals die in de sociale psychiatrie altijd al gold. Jim van Os verwoordt het helder wanneer hij spreekt over de onderliggende kernpunten: existentieel, cultureel, sociaal, leefstijl, lichamelijk en trauma in zijn College “Waarom moeten we van DSM-5- diagnosen af “.
Wanneer mensen in interactie met hun omgeving ervaringen opdoen, wekt dat emoties op. Door erfelijkheid, gevoeligheid, ervaringen in het leven en de sociaal emotionele ontwikkeling, roepen die ervaringen emoties op. Voor de meeste mensen geldt dat de emoties fluctueren maar binnen een bepaalde bandbreedte terugkeren waardoor er stabiliteit ontstaat. Wanneer iemand die emoties niet binnen de bandbreedte terug kan brengen, ontstaat ontwrichting en kan er (psychische) problematiek ontstaan. Het gaat om emoties die iedereen heeft. Door die in de DSM te clusteren tot een diagnose wordt het persoonlijke (de beleving) ervan af gehaald. Trudy Dehue spreekt over het risico van clusteren, namelijk reïficatie: als je iets een naam geeft, bestaat het en ga je er iets mee doen.
En dan komt het. Want waardoor worden mensen overspoeld? Door gewone dagelijkse gebeurtenissen. Zo is Henk twee keer in zijn leven ten onechte een woning misgelopen. Doordat hij van zijn vader, die zwaar getraumatiseerd uit de oorlog is gekomen, altijd te horen heeft gekregen dat mensen niet te vertrouwen zijn, zorgen deze gebeurtenissen er voor dat Henk vreselijk agressief reageert en door de politie naar een GGZ-locatie wordt gebracht voor een beoordeling.
Willemijn is jarenlang op de lagere school gepest en heeft een negatief zelfbeeld ontwikkelt. Ze heeft behoefte aan contact maar is nu zo bang dat ze alles mijdt. Ze ontwikkelt een depressie. Karin wordt op haar drieënvijftigste jaar onverwachts door haar man gedumpt en komt op straat te staan. Doordat ze weken zwerft, lopen de financiële problemen op en doet ze een suïcidepoging. Ze wordt opgenomen om ze zich met de situatie geen raad meer weet.
Er kan nu vanuit verschillende perspectieven naar deze problemen worden gekeken. De vraag is in hoeverre de GGZ in deze een wezenlijke bijdrage kan leveren bij deze ontwrichte levens. De GGZ gaat niet over huizen, is geen relatiebemiddelingsbureau en heeft geen schuldsanering- of budgetteringstaak. Hoe mooi zou het zijn dat iemand, voordat er een traject in gang wordt gezet, meer keuzes heeft dan alleen en problematiserende benadering vanuit de GGZ, hoewel dat natuurlijk ook een optie is.
Dat vraagt wel om een kanteling in zowel denken over als het benaderen van de problemen. De Nieuwe GGZ heeft dit in gang gezet, met dank aan de oude opvattingen uit de sociale psychiatrie. Die was er immers op gericht om uitval van mensen in de samenleving te voorkomen en epidemiologische oorzaken daarvan te tackelen. Voordat iemand een traject ingaat, zou ook een sociaal scenario dat gericht is op herstel (ander huis, iemand die helpt financiële problemen op te lossen, goede datingsite) en het herwinnen van het verloren gegane vertrouwen. Het vijfgesprekkenmodel is ooit ontstaan om mensen die op een wachtlijst stonden voor behandeling, in de tussenliggende tijd toch alvast iets te bieden. Wat bleek? Op het moment dat ze aan de behandeling konden beginnen, hadden ze dit niet meer nodig. Elementen uit de leefstijltraining, beweging, gezond leven en met name het opheffen van de demoralisatie, zijn daarin werkzame elementen. Flip Jan van Oenen noemt dat in het boek Verdragen dat je niet bij de pakken moet gaan neerzitten en in beweging moet zien te komen. Om deze reden zijn we momenteel bij BuurtzorgT in Groningen, team Centrum Oost, een plan aan het bedenken om meer mensen in een dergelijke groep te laten instromen. Het gaat in feite om elementen die al veel langer in de vitaliteitsacademie worden getraind.
Het gaat hierbij om:
• Het beheersen van de impact van stressfactoren
• Het versterken van mentale flexibiliteit
• Het ontwikkelen van gezonde coping-strategieën
• Het verhogen van welzijn en prestaties
De Nieuwe GGZ is een concretere uitwerking van de sociale psychiatrie. Mensen krijgen daarbij zelf een keuze wat ze nodig hebben om hun problemen aan te pakken. Voor de een is een (andere) woning helpend, voor de ander een steunende lotgenoot (Kansrijk Groningen*), een ander moet hoognodig de levensstijl aanpakken en voor weer een ander is therapie en de GGZ de meest voor de hand liggende steun. Misschien moeten we ervan uit gaan dat mensen het meest gemotiveerd voor iets raken wanneer ze er zelf in geloven. Dus waarom mogen ze dan niet zelf een keuze maken welke hulp het meest passend voor hen is? Natuurlijk weten mensen niet alle mogelijkheden. Een goed gesprek waarin de problemen en de onderliggende vraag worden onderzocht, is het vertrekpunt. En dat is iets anders dan iemand meteen naar de GGZ verwijzen. Aan de voordeur nadenken helpt eveneens het schier onuitroeibare probleem van de wachtlijsten te verlichten. Dat hierbij de rol van de GGZ kleiner wordt, is niet alleen noodzakelijk maar ook wenselijk omdat de GGZ niet in staat is de eerder genoemde praktische problemen op te lossen.
Het gaat om het credo ”los sociaal op wat sociaal is op te lossen”.
Het verdient aanbeveling als alle samenwerkende GGZ-partners in een bepaalde regio daarbij samen de indicatiestellingen gaan doen. Met project weg met de wachtlijst een veelkoppige ambitie en de site weg van de wachtlijst staan inspirerende voorbeelden om dit aan te pakken in samenwerking met het Sociaal Domein. Wanneer de GGZ en eigen instelling overstijgende intake zou doen en vervolgens verwijzen naar de best passende GGZ-instelling zou dat volgens de Belgische Jo de Grave de wachtrij aanzienlijk verkorten. Hij houdt ons hierbij een wachtrij in een supermarkt voor. “Als het druk is, naar welke kassa ga je dan?”, vraagt de Grave zich af. Zonder te denken dat je zelf altijd in de verkeerde rij staat. Als er een groot aantal kassa’s zijn (lees: ggz-instellingen) dan is het handig om maar één wachtrij te maken zodat iemand naar de kassa gaat die het eerst vrijkomt. Dat verhoogt de doorstroomsnelheid aanzienlijk. Als alle GGZ-instellingen samen zouden kijken waar iemand binnen de GGZ het ‘passends terecht kan’, dan is onderling verwijzen niet meer nodig. Hoe vaak zien we niet dat iemand ergens wordt aangemeld en onnodig lang moet wachten op een intake omdat er een wachtlijst is? Om vervolgens bij een volgende GGZ-partner te worden aangemeld omdat de verwijzing niet passend blijkt te zijn. Zie voor meer informatie de uitleg van de Grave: https://wegvandewachtlijst.nl/bijeenkomst/webinar-werken-aan-wachttijden-hoe-doe-je-dat-nu-concreet.
Het antwoord is zo simpel dat je jezelf afvraagt waarom we dat niet eerder zijn gaan doen.
*Website Kansrijk Groningen Van moet naar moed
Regisseur van je eigen leven: In Groningen werken we samen met deelnemers aan een nieuwe toekomst. Zij en hun buddy’s zijn de spil. Samen pakken zij de problemen aan die de meeste stress veroorzaken. En dat zijn lang niet altijd geldproblemen. We kijken daarnaast naar wat je écht wilt. Hoe wil jij je leven veranderen? Dat kan van alles zijn: meer contacten, blijere kinderen, een (beter) huis, vrijwilligerswerk, een opleiding, betaald werk. Dat gaan we regelen. Er werken veel partijen enthousiast met ons samen.
Literatuur
- Achterhuis, H. De Markt van Welzijn en geluk. 1979 niet meer leverbaar
- Grave, J. de : Webinar weg van de wachtlijst
- Laing, R., Cooper, D.G. Rede en Geweld 1973 Boom Uitgevers ISBN 97890.60090.411
- Os, J. van Waarom moeten we van DSM-5- diagnosen af
- Szass, The Myth of Mental Illness‘Geestesziekte als mythe’, 1972 Lemniscaat, Rotterdam
ISBN 9060691482
- Vitaliteitsacademie devitaliteitsacademie.nl
Zon MW https://projecten.zonmw.nl/nl/project/weg-met-de-wachtlijst-een-veelkoppige-ambitie
naar alle SPV blogspot
