SPV blogspot Gerard: Existeren

Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.

Lisa is nu 53 jaar. Ze ligt het merendeel van de tijd in bed. Verzwakt geraakt door een eetstoornis, uitgeput door stemmingswisselingen en met een van huis uit meegekregen negatief zelfbeeld. Zwaar negatief zelfbeeld. Misbruik, niet deugen en zelfs op 14 jarige leeftijd al moeder geworden. Ze heeft haar zoon na de bevalling nooit meer gezien, weggerukt en daarna verzwegen. Doodgezwegen. De familie heeft een groot geheim en ergens loopt een 39 jarige zoon die van dit alles niets weet.

Allerlei diagnosen zijn er op haar losgelaten, strijd met hulpverleners die zich er achter verborgen en haar, net als haar eigen familie, in de steek lieten. De eerste keer dat ze met haar eetstoornis aan de slag wilde tijdens een opname, kreeg ze te horen dat deze al te lang geduurd had en dat daardoor een pychotherapeutische behandeling voor haar niet geïndiceerd was. Ze moest vooral onder regime in gewicht aankomen en daar draaide de behandeling om. Nogmaals een afwijzing. Hierna heeft ze nog jaren hulp gezocht omdat de stemmingsschommelingen haar geen houvast bieden in het leven, de eetstoornis als een heidebrand ondergronds woekert en het negatieve zelfbeeld met gebrek aan zelfvertrouwen haar niet helpt om zich maatschappelijk staande te houden. Oh ja, soms komen de paniekaanvallen en wil ze er de brui aan geven. Suïcidale gedachten, die er altijd zijn, houden haar dan nog meer bezig.

Eén van de peilers in de Nieuwe GGZ draait om existentie. Hoe staat iemand in het leven, wat heeft het leven met iemand gedaan en hoe is iemand geworden tot wie zij is. Bijvoorbeeld Lisa. De exintentialisten, met Jean Paul Sartre als boegbeeld, denken dat de mens zin moet geven aan het eigen bestaan want de wereld op zich is betekenisloos. Iemand is daar zelf verantwoordelijk voor en subjectiviteit en relativiteit spelen een grote rol volgens de existentialisten.

Mooie theorie maar het dekt niet de werkelijkheid van Lisa. Het helpt haar niet de verbinding met anderen aan te gaan. Wanneer je kwetsbaar bent en de erfelijkheid en ontwikkeling er voor hebben gezorgd dat het leven ontspoord is geraakt, vraagt de existentie om een wisselwachter die de wissels weer naar een juist spoor weten toe te leiden. Mensen willen zich verbonden voelen met anderen en hebben anderen nodig om te kunnen bestaan.

In de vorige blog heb ik het begrip medemenselijkheid aangehaald als mogelijke bouwsteen. De kern van Lisa’s bestaan wordt bepaald door wat er in haar vroege leven is gebeurd. “Ik vind mezelf de moeite niet waard en heb geen vertrouwen in mezelf. Wie zit er nu op mij te wachten”, aldus Lisa. Ze staat via X en Facebook met de buitenwereld in contact en heeft zichzelf in een beschut isolement teruggetrokken. Ze heeft ruim twintig jaar met hulpverlening geprobeerd om greep op zichzelf te krijgen. Haar heftige emoties en manier van overleven brachten haar hierbij regelmatig in conflict met koersbepalende hulpverlening. Wederom voelde ze zich niet gezien en haar overlevingsmechanisme brachten haar en hulpverleners niet dichter bij elkaar.

“Wat ik existentieel nodig heb, is iemand die me serieus neemt, niet opdeelt en verdeelt in diagnoses maar iemand die probeert zich te verdiepen in mijn bestaan”. Aldus Lisa. De filosoof Charles Pépin onderbouwt de uitspraak van Lisa. In zijn boek “De ontmoeting” (Pépin, 2022) zegt hij dat “we onszelf kunnen uitvinden door onze relaties met anderen”. “Het bestaan draait erom de ander te ontmoeten”, aldus Pépin. In de vorige blog heb ik het begrip ubuntu hierbij aangehaald: dat we in verbinding met anderen leven en alleen dan iemand kunnen zijn doordat samen met anderen te doen.

Charles Pépin

Eigenlijk vraagt het begrip existentieel bestaan om een contact met een hulpverlener die de ander ruimte geeft om zichzelf te hervinden. Om vertrouwen. Een gevoel van verbinding, al was het maar om te oefenen dat een ander te vertrouwen is en iemand daardoor zichzelf durft te gaan vertrouwen. Iemand zei ooit tegen me “ik heb steeds geprobeerd jou af te stoten. Toch bleef je komen. Zou ik dan toch deugen?”

Hulp bij existentieel hulpverlenen vraagt om kennis van hechting en coping vanuit iemands ontwikkeling en leren te zien welke beleving iemand daar zelf bij heeft. Zodat overleven via de wissel richting ‘station leven’ kan gaan. Pas dan krijgen de existentialisten gelijk want pas dan kan iemand verantwoordelijkheid nemen voor het eigen bestaan.

Gerard Lohuis

 

· Pépin, C. “De ontmoeting” vertaling Conny ten Brink en Ellie Heijloo (2002). Uitgeverij: Noordboek ISBN 9789 05651 58156 22,50 euro

· Sartre, J.P. “Walging” (1938). Nieuwe vertaling door Marianne Kaas. Walging. Atheneum, Amsterdam. 2020. ISBN 9789025312756