Medemenselijkheid in de hulpverlening
Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.
In mijn vorige blog beloofde ik u om nader in te gaan op het belang van medemenselijkheid in de hulpverlening. Iedereen vindt het belangrijk en toch wordt medemenselijkheid nogal eens uit het oog verloren binnen de organisatie van onze GGZ. De toeslagenaffaire of het belastingschandaal toont ons het ultieme bewijs van wat er mis kan gaan, wanneer een menselijke benadering uit het oog wordt verloren. Maar komt het ook niet doordat we ons denken te veel baseren op theorieën of evidence based-principes, waarbij het totaalplaatje uit beeld dreigt te raken?
Het verbaast Antjie Krog, Zuid Afrikaans essayist en dichteres, hogelijk toen ze in 2006 in Groningen in de Martinikerk de jaarlijkse van der Leeuwlezing hield, hoe weinig verbinding er is tussen burgers in de Westerse samenleving. Hetzelfde hield toenmalig burgemeester van Groningen, Jacques Wallage, me voor toen we vol enthousiasme in 1997 in Groningen met de bemoeizorg van start gingen. “Hoe is het toch mogelijk”, zei onze burgervader, dat in een land met zo veel hulpverleners, de mensen die de hulp het meest nodig hebben, dat niet krijgen?” Krog vertelt dat Zuid Afrika bekend staat om armoede, kansongelijkheid en dat het tot veel geweld leidt. “Maar ik verbaas me over jullie samenleving waarin er altijd iemand moet hangen wanneer er iets fout gaat. Dat jullie spreken over bemoeizorg is voor ons onverklaarbaar. We zijn altijd samen verantwoordelijk en laten daarom iemand nooit in de steek. We noemen dat ubuntu ”. Ze vertelt vervolgens in haar lezing hoe jagers op de wekelijkse jacht in het veld per ongeluk op een jongen met een pijl schieten die vervolgens sterft. De jagers komen uit de struiken tevoorschijn en kijken de schutter verwijtend aan. Waarop een andere jager zegt dat hij het jongetje had moeten tegenhouden want hij zag hem wel aankomen. Een ander jager, die naast de schutter heeft gezeten, vertelt beschaamd en schuldbewust dat hij de jager had moeten tegenhouden omdat hij het jongetje wel zag aankomen. Onderweg naar het dorp terug, komen de vrouwen al huilend en schreeuwend de jagers tegemoet. “Wie van jullie”, zegt de moeder van het kind, “heeft mijn zoon doodgeschoten?” De jager stapt naar voren en tegelijk komen de anderen naast hem staan en leggen hun arm op zijn schouder. “Ik ben het moeder”, antwoordt de ongelukkige, waarop de anderen roepen dat ze het hadden moeten tegenhouden. Dan komt oma buiten adem aangesneld en zich hardop afvraagt wie de moeder is die op de dag van de jacht haar kind ongezien het jachtveld laat ingaan. Waarop een andere moeder verschrikt roept “hij dronk bij mij nog ranja, waarom heb ik hem niet tegengehouden?” Het dorp kijkt elkaar aan, en roept “welk noodlot heeft deze pijl ons vandaag aangedaan?”
Krog zou er niets van snappen waarom we mensen in de steek laten en via bemoeizorg er op af gaan. Net als Wallage. Ubuntu zegt dat je alleen mens bent door je medemens. Als individu ben je niemand. De daad kan alleen ontstaan doordat iedereen verantwoordelijk is. Ook degene die toekijkt en het laat gebeuren. Als het met iemand niet goed gaat dan zorg je als (mede)-mens voor die ander. Hoezo bemoeien?
Terug naar de GGZ. Terug naar systemen. Terug naar evidence based. Terug naar diagnostiek. Terug naar een wereld waarin we mensen soms ongewild reduceren tot symptomen om zelf greep op de behandeling te houden. Dit alles ontslaat ons niet van een andere kracht, die van de medemenselijkheid. In de bemoeizorg, wat een rotwoord eigenlijk, heb ik geleerd hoe zeer medemenselijkheid en respect voor de ander, kunnen bijdragen aan herstel van contact.
Verbonden voelen met anderen, één van de pijlers voor welbevinden (Veenhoven, R.), is misschien wel van grotere waarde dan we zelf soms denken. Medemenselijkheid om een toeslagenfobie in de GGZ te voorkomen. Want waar draait het in de hulpverlening ook alweer om, vraagt Richard Sennett, Amerikaans arbeidssocioloog, zich af. “Iemand vraagt om hulp en dan is wegkijken not done”!
Tijd om medemenselijkheid weer z’n plek te geven die het verdient. Volgende keer hier meer over wanneer 1 van de pijlers van gezondheid wordt besproken: existentieel bestaan en existentialisme.
Gerard Lohuis
Krog, A. “I speak, holding up your heart…” Cosmopolitanism, Forgiveness and leaning towards Africa 24e van der Leeuw Lezing Martinikerk Groningen 2006.
Sennett, R. De cultuur van het nieuwe kapitalisme (Meulenhoff, 2007) ISBN 9789029079211
Veenhoven, R. (March 2001). “The four qualities of life: Ordering concepts and measures of the good life”. Journal of Happiness Studies. 1 (1): 1–39. doi:10.1023/A:1010072010360. S2CID 142090332. Retrieved 16 April 2011.
