SPV blogspot Gerard: Kantelen.
Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.
Binnen de GGZ zijn grote verandering zichtbaar. Vanaf de ’80’er jaren van de vorige eeuw deed de ambulantisering zijn intrede. De klinieken werden kleiner en grote ambulante GGZ-instellingen verrezen. Inmiddels is een volgende fase aangebroken waarin ook de grote ambulante mologgen hun langste tijd hebben gehad.
De laatste jaren is er binnen de GGZ een verschuiving gaande. Grote instellingen hebben steeds meer moeite om hun personeel vast te houden en overal ontstaan nieuwe kleine GGZ-instellingen. De bureaucratie zorgt voor verminderd werkplezier en binnen grote instellingen krijgen medewerkers nauwelijks de aandacht die ze verdienen. Cynisch gezegd lijkt het erop dat de grote instellingen kijken naar de financiering vanuit de zorgverzekeraar en hun beleid daarop lijken af te stemmen. Waar is de visie en waar is de passie die nodig zijn om de veranderingen die zich in de samenleving voltrekken, binnen de grote GGZ-instellingen zichtbaar te laten worden? Om me heen hoor ik meer en meer gemopper dat professionals zich niet gehoord voelen en het idee hebben dat ze een soort van marionet binnen hun eigen instelling zijn geworden. De GGZ is niet uniek in dit opzicht. Overal binnen de samenleving voltrekken zich veranderingen die door Jan Rotmans in zijn boek Verandering van Tijdperk (Rotmans, J. 2014) treffend zijn beschreven.
Rotmans stelt dat er een heftige botsing tussen de gevestigde orde en de opkomende nieuwe orde zal plaatsvinden. Sterker nog, deze is al gaande. Nu kun je denken dat het meevalt, maar schijn bedriegt. Vele maatschappelijke sectoren zijn over de houdbaarheidsdatum heen omdat burgers zich niet langer als een nummer willen aanpassen bij geïnstitutionaliseerde zorg waarin de mens niet centraal staat. Maar dat geld niet alleen voor de zorg. Het geldt ook voor het onderwijs en het bankwezen, volgens Rotmans. Er is een kanteling gaande. Zoals de Industriële Revolutie eind 19e eeuw voor een grote kanteling zorgde, zo zorgt de digitale wereld opnieuw voor een kanteling. Door de Industriële Revolutie werd onderwijs mogelijk voor onze kinderen en kregen vrouwen kiesrecht. De digitalisering geeft burgers kennis op ieder gewenst moment van de dag en kunnen daardoor beter voor zichzelf opkomen.
Kijk naar het onderwijs. Wat was ook al weer de bedoeling er van? Dat de kinderen het beste uit zichzelf konden halen en goed voorbereid worden op een plek in de samenleving. Jaren werden kinderen gedwongen om op de middelbare school één van de vier pakketten te kiezen om vervolgens CITO-getoetst een examen te halen. De kinderen moesten zich aanpassen aan de eisen van wat van bovenaf werd opgelegd wat goed voor hen zou zijn. Joep Dohmen gaat er in zijn boek Iemand Zijn vanuit dat het Europese onderwijs wordt gekenmerkt door mondiaal rendementsdenken. Gericht op competenties, vaardigheden en streven naar excellentie. Martha Nussbaum bekritiseert hierbij het gebrek aan geesteswetenschappen. Voor haar is het onderwijs gericht op meedraaien in de markeconomie en als middel om winst te behalen. Te veel gericht op de economie. Het leidt volgens haar niet tot algemene welvaart en wijst op kredietcrisis, milieucrisis, materiële ongelijkheid. Zij houdt pleidooi voor ‘liberal education’ en voordat jongeren een beroep ingaan, moeten ze socratische pedagogiek, (wereld)burgerschap, kunst en verbeelding gedoceerd krijgen. Wanneer kinderen het beste uit zichzelf willen halen, moet het onderwijs op hen afgestemd zijn. En de kinderen moeten niet ingepast worden in een voorgekookt systeem. Gelukkig zien we dat kinderen inmiddels vakken op verschillende niveaus kunnen volgen binnen dezelfde school. De verandering is in gang gezet.
Kijk naar het bankwezen. Waar was ook al weer een bank voor bedoeld? Iemand heeft geld wat niet nodig is en iemand anders heeft het nodig om een huis te kopen. De bank ontvangt het geld en geeft een beetje rente. De ontvanger betaalt iets meer rente, zodat een bank ervan kan bestaan. Wat zagen we in de bankwereld gebeuren? Derivaten werden verkocht, en als u niet weet wat dat zijn, bet u niet de enige. Het komt erop neer dat een eigenaar van een derivaat het (eerste) recht heeft om aandelen te kopen of verkopen om daarmee het risico van waardedaling te ontlopen. Simpelweg gezegd is het gokken met niet bestaand geld. Gebakken lucht en pure speculatie! The Lehman Brothers Bank in Amerika is door de verkoop van derivaten omgevallen. Hier is een bank toch niet voor bedoeld?
Kijk naar de psychiatrische zorg. Waar was die ook al weer voor bedoeld? Dat mensen met psychische problemen hulp krijgen bij het oplossen van hun problemen. Het probleem wordt vertaald in een binnen de DSM-5 vastgestelde classificatie en de betrokkene dient zich vervolgens te voegen binnen richtlijnen en protocollen. Als de betrokkene een hulpverlener wil spreken, moet eerst de secretaresse omzeild worden en dan mag iemand hopen dat er dezelfde dag terug wordt gebeld. Grote kans dat de hulpverlener in één van de vele overleggen zit of in een door de bureaucratie opgelegd verantwoordingsmoment. Binnen de grote instellingen werken allerlei managers aan dit soort momenten en overleggen. En als het niet loopt, dreigt een nieuw op te zetten overleg. We managen er nodeloos op los.
We hebben de zorg in Nederland tot op hoog niveau ontwikkeld. Laat dat voorop staan. Hulpverleners hebben het beste voor met mensen die om hulp vragen. Helaas zijn we net als in het bankwezen en onderwijs door de institutionalisering (die ook veel goeds heeft gebracht) in een waanwereld van wantrouwen en achterdocht terecht gekomen. En dat loopt op z’n einde. Tenminste dat mag ik hopen. De toeslagenaffaire bij de kindertoeslag laat zien dat het nog niet zo eenvoudig op te lossen is. Toch is de kanteling gaande!
Mensen die om hulp vragen willen weer gewoon contact met een hulpverlener. De hulpverlener wil weer vertrouwd worden. En bevrijd worden van alle bureaucratische en door managers aangejaagd geïnstitutionaliseerd wantrouwen. Betrokken hulpvragers hebben ons laten zien dat ze ruimte willen voor hun verhaal, erkenning voor hun ervaring en dat hulp niet het oplossen van alle symptomen is, maar dat ze weer mee kunnen doen in de samenleving. De Nieuwe GGZ zet een nieuw spoor uit en grote GGZ-instellingen vallen om of worden gedwongen zich kleinschaliger te organiseren. En terugkeren naar waar ze voor bedoeld zijn: helpen.
Een vernieuwing in de GGZ zien we binnen BuurtzorgT. BuurtzorgT probeert actief een bijdrage te leveren aan de kanteling van de GGZ. Ze kan dat niet buiten huidige aanbieders om, maar helpt de grote aanbieders wel om zich toe te spitsen op hun specialistische taak en allerlei andere taken af te stoten. BuurtzorgT bestaat uit zelfsturende teams, zonder managers, geen secretaresse en wil een aanvulling zijn om de GGZ terug te brengen naar waar ze voor is bedoeld. BuurtzorgT zit in de wijk in simpele gebouwen, het liefst op een plek waar het wijkleven zich voltrekt. Diagnosen zijn niet het uitgangspunt, maar wat iemand nodig heeft om zich zo goed mogelijk staande te houden binnen de eigen context. Sterk systemische georiënteerd en aansluiten bij de beleving van de betrokkenen. Het gaat om kleine teams en betrokken hulpvragers hebben het 06-nummer van de hulpverlener. Het is en poging om de GGZ van binnenuit te vernieuwen. Het is een uitdaging om op deze manier aan te sluiten bij de door Rotmans besproken kanteling. De toekomst zal uitwijzen of het daarin zal slagen.
Gerard Lohuis
