SPV blogspot Gerard: Normaliseren van GGZ

Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.

De SPV (Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige) normaliseert door psychische klachten of psychische problemen te benaderen als een menselijke reactie op moeilijke omstandigheden, in plaats van direct te "problematiseren" of te "medicaliseren".

     

Deze tekst geeft ChatGPT wanneer gevraagd wordt wat de SPV kan doen aan het normaliseren van GGZ-problematiek. Normaliseren betekent niet dat je problemen bagatelliseert, maar dat je ontschuldigend en ontdramatiserend werkt: “Het is begrijpelijk dat je je zo voelt.” Het begint hoe we naar psychiatrisch problemen kijken. Helaas worden mensen met psychiatrische problemen nogal eens gestigmatiseerd. Het is bekend dat één op de vier Nederlanders ergens op de levensweg de hulp inschakelt van een professional voor bijstand vanwege geestelijke nood. Dan zou je denken dat we daar niet al te moeilijk over zouden moeten doen. Iedereen heeft in de familie of in zijn netwerk wel iemand die de greep op zichzelf verloor zich en worstelde met somberheid, verslaving, angst of verwardheid. Als je denkt dat jouw brein ongevoelig is voor psychotische fenomenen, ga dan maar twee uur in en pikdonkere kamer zitten waar geen enkel geluid te horen is. Grote kans dat het brein gaat ‘vuren’ en je dingen gaat horen of zien die er niet zijn. Het komt erop neer dat iedereen gevoelig is voor psychotische symptomen. Het is een kwestie van geluk of erfelijke aanleg, c.q. gevoeligheid, dat de meeste mensen de weg naar de psychiatrische hulpverlening bespaard blijft. Of zoals Dirk de Wachter het zo mooi zegt ‘Het klikt vlug om’ 📺

De grens tussen ‘normaal en gek’ is dun en wordt bepaald door gebeurtenissen die je meemaakt. Wanneer je ontslagen wordt op het werk, de partner er de brui aan geeft, je plotsklaps in financiële problemen terecht komt, je een tijd niet kunt slapen, een aantal tragische gebeurtenissen zich stapelen of een mix van dit al, dan is de kans groot dat demoralisatie toeslaat. Het gevoel dat je de emoties niet binnen een bepaalde bandbreedte kunt houden waarmee je de greep op jezelf gaat verliezen en psychiatrische symptomen te groot worden. Jim van Os stelt in de Nieuwe GGZ dat het verlies aan controle over eigen emoties uiteindelijk ertoe leidt dat iemand psychiatrische problemen krijgt. Maar het gaat om gewone menselijke emoties. Zo lang je die binnen de bandbreedte weet te houden, is er weinig aan de hand. Zo gauw die er boven of onder schieten, ligt de GGZ op de loer.

Helaas hebben we niet altijd de mogelijkheid om de controle te houden. Het tijdperk waarin we leven, heeft grote invloed op ons psychisch functioneren. Er is een voortdurende maatschappelijke voedingsbodem die voor spanning zorgt. Denk hierbij aan een aantal zaken die als voedingsbodem voor het lijden aan het leven zorgen:
1. Geluksmythe: Deze treft met name de jongeren die het idee hebben dat geluk essentieel is en als je dat niet bent, ben je een loser.
2. Succesmythe: Je moet succesvol zijn en dat is jouw eigen verantwoordelijkheid.
3. Perfectiemythe: goed is niet genoeg, maar perfect! VMBO is niet goed genoeg (terwijl we juist grote behoefte aan vakmensen hebben).
4. Eenzaamheid en isolement.
5. Fake-news: toenemend wantrouwen.
6. Populisme waardoor mensen buitengesloten of gevictimiseerd worden.
7. Stigma: de angst om af te wijken, niet te voldoen.
8. Armoede: leidt tot ongezonde levensstijl, gevoel er niet toe doen, vroegere sterfte.
9. Uitwassen van institutionalisering waardoor goede zorg in de knel komt.
10. Het krijgen van een diagnose: je bent anders en er is iets met je aan de hand. Het kan leiden tot framing. Natuurlijk kan een diagnose ook duidelijkheid geven en iemand helpen om greep op zijn problemen te krijgen.

Dit rijtje is verre van volledig. Om er enkele uit te lichten als eerste de perfectiemythe. Steeds meer jongeren moeten naar het HBO. Karim Amghar laat in zijn boek Maar dat begrijp je toch niet zien dat mbo’ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering. Ze krijgen minder kansen, minder waardering én minder salaris dan ‘hoger’ opgeleiden. En dat terwijl ze onmisbaar zijn voor onze samenleving.  Karim Amghar📺

Het gevolg hiervan is een vorm van stigmatisering en vooroordelen waardoor jongeren zich buitengesloten voelen. Dat doet iets met de beleving en waardering voor wie je bent. Een andere oorzaak waardoor veel mensen psychische problemen krijgen is armoede. Tim’S Jongers heeft dat uitstekend verwoord in zijn boek Armoede uitgelegd aan mensen met geld. Als eerste laat hij zien dat mensen die goed gesitueerd zijn zich nauwelijks kunnen inleven in de wereld van armoede. En wat dat met je doet. Deze mensen maken wel beleid en bepalen de oplossingen. Klinkt niet vanzelfsprekend maar is wel de werkelijkheid. Jongers, zelf afkomstig uit armoede, laat zien dat armoede leidt tot stress waardoor kinderen in hun groei beperkt worden. Het leidt tot een ongezonde levensstijl en meer gezondheidszorgproblemen. Kinderen die i n armoede opgroeien worden minder gestimuleerd, ontwikkelen hierdoor minder hersenverbindingen en een geringer kleiner hersenvolume. Tim’S Jongers📺

Tot slot een thema dat Michelle van Tongerloo als Rotterdamse straatarts geagendeerd heeft: de ernstige bijwerkingen van institutionalisering van zorg. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien dat een goede aanpak van problemen nogal eens door allerlei regelgeving in de weg gestaan wordt. Een dakloze die geen geld heeft en een identiteitsbewijs nodig heeft om een uitkering aan te kunnen vragen, is gebaat dat hij veertig euro krijgt zodat de aanvraag ingediend kan worden. Maar als je geen geld hebt om te (over)leven waar haal je dan het geld vandaan. Tongerloo geeft ze het geld want als jet het moet regelen, ben je weken verder als het al lukt. Haar boek staan vol met vergelijkbare voorbeelden.

Het laat zien dat we gevoelig zijn voor de manier waarop we leven en hoe sociale en culturele invloeden van invloed zijn op de greep op ons bestaan. Wanneer je dan ook nog eens de pech hebt dat het in jouw jeugd niet zo lekker ging, denk aan mishandeling, misbruik, gepest worden of andere traumatische ervaringen, dan heb je ook nog eens een copingpatronen ontwikkeld die gebaseerd zijn op een te gering, te groot of vermijdend/ angstig bewustzijn. Dan is een botsing met jezelf en de samenleving bijna voorspelbaar. Dit uit zich in gevoelens van angst, schaamte, schuld en leidt tot bestaansonzekerheid. Niet meedoen of je verbonden voelen met anderen is een grote risicofactor voor het ontwikkelen van psychische problemen. Het maakt inzichtelijk dat psychiatrie gaat over begrijpelijke reacties van mensen die door erfelijkheid, gevoeligheid, door hun ontwikkeling en soms door domme pech, de weg in hun leven niet meer vinden.

Wanneer we nu eens meer aan de context, de wortels die bijdragen aan het ontstaan van psychiatrische symptomen, zouden doen, dan kan dat voorkomen dat zoveel mensen een beroep doen op de GGZ. Rogier Hoenders, psychiater, is in Groningen als vele jaren bezig met het benadrukken van het belang van en gezonde leefstijl en zingeving om psychische problemen te verminderen. Vanuit Lentis GGZ en de faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij (RCM) van de Rijksuniversiteit Groningen heeft hij als professor nu een leerstoel aanvaard “Zingeving, leefstijl en geestelijke gezondheid”. Het doel is het ontwikkelen, onderzoeken en implementeren van zingeving- en leefstijlinterventies voor het vergroten van (geestelijke) gezondheid met unieke multidisciplinaire samenwerking van geestelijke verzorging, religiewetenschappen, sociologie, psychologie, en geneeskunde. Hij stelt “Er staan 100.000 mensen op een wachtlijst. Bovendien wachten we met het stellen van de diagnose, met behandeling en vergoeding van behandeling tot de psychische ziekte is ontstaan. Eigenlijk hebben we dus een geestelijke ziektezorg.”

Er is een transitie nodig naar een werkelijke geestelijke gezondheidszorg door meer te investeren in preventie door het geven van betrouwbare begrijpelijke informatie en het trainen van vaardigheden

“Er is een transitie nodig naar een werkelijke geestelijke gezondheidszorg door meer te investeren in preventie door het geven van betrouwbare begrijpelijke informatie en het trainen van vaardigheden (emotieregulatie, stressreductie, veerkracht) om met de uitdagingen van het leven te kunnen omgaan. Dit omvat onder meer een gezonde leefstijl: voeding, beweging, ontspanning, slaap, beperking van genotmiddelen, relaties en ook zingeving en spiritualiteit, al dan niet religieus”.

Door op deze wijze naar de GGZ-problematiek te kijken, kunnen we de problemen ten eerste normaliseren en begrijpen hoe ze vanuit de context zijn ontstaan. Vervolgens kunnen we door dit te beïnvloeden (minder bijwerkingen van de institutionalisering, leefstijl bij armoede beïnvloeden, mythes doorbeken die een gezonde leefstijl in de weg staan, etc.) stimuleren dat mensen hun emoties binnen de bandbreedte weten te houden. Dat betekent minder stigmatiseren, minder framen, meer verbinding tussen mensen bewerkstelligen waardoor er eenzaamheid minder gaat voorkomen. Kortom: we moeten meer aan armoedebestrijding doen (nu nog 200.000 mensen onder de armoedegrens en 730.000 gezinnen die financiële problemen hebben), gezondere levensstijl stimuleren, mensen helpen om stress te verminderen, eenzaamheid bestrijden en mensen helpen om weer betekenis (zingeving) aan hun even te geven. Klinkt eigenlijk best normaal.

Gerard Lohuis

• Amghar, K. Maar dat begrijp je toch niet 2025 Uitgeverij De Correspondent ISBN 9789493254640
• Hoenders, R. Oratie prof. dr. H.J.R. (Rogier) Hoenders: Gezonder leven; een gebed zonder end? https://doi.org/10.21827/6683ecbdc9e89
• Jonger’S , T. Armoede uitgelegd aan mensen die geld hebben 2024 Uitgeverij De Correspondent ISBN 9789493254466
• Tongerloo, M. v. Komt een land bij de dokter 2024 Uitgeverij De Correspondent ISBN 9789493254527
• Wachter, D. d. Wachter, D.de https://youtu.be/Diu2EvyNCCk?si=9U_eSRl9xNHvb030).

naar alle SPV blogspot