SPV blogspot Gerard: ‘We moeten terug naar ons innerlijk kompas, naar onze medemenselijkheid’. De mens is een groot mysterie …….

Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.

“Ons denken wordt uitgedaagd door het grootste wonder dat er is: dat er betekenis bestaat. Dat wij niet anders kunnen dan betekenis zien, horen, voelen, ruiken, kennen. Die betekenis is er niet zonder ons. Wat zou er überhaupt kunnen zijn zonder ons?” (Tongeren. P. van- 2021).

Vreemd dat niemand het er in de GGZ over heeft terwijl het daar toch eigenlijk om zou moeten gaan. Theorieën over het ontstaan van psychische problemen rollebollen al jaren over elkaar heen. Is het het DNA, de neurologie, zijn het de hormonen, is het de opvoeding, is het de sociale structuur, het systeem of is het de maatschappelijke context die als het houvast en de verklaring dient waarom iemand het niet meer trekt? Onderzoek op al deze terreinen heeft de kennis er over vergroot en biedt (nieuwe) inzichten. Laten we er vooral mee doorgaan ook al hebben ze allemaal uiteindelijk geen sleutel in handen om de doos van Pandora te openen. Geen reden om te wanhopen, de mens is vanaf haar ontstaan al bezig om zichzelf te begrijpen om een weg in het aardse bestaan te vinden. In de geschiedenis hebben allerlei wereldgodsdiensten geprobeerd de mens de weg in het leven te wijzen (Frankopan, P. 2016). Ze zijn daar tot op heden niet echt in geslaagd. Miljoenen mensen hebben er in het verleden hun kompas op ingesteld en velen hebben een godsdienstige overtuiging omdat deze hen helpt om hun leven betekenis te geven.

Ook filosofen zijn er nog niet in geslaagd om DE betekenisvolle verklaring te vinden.
Descartes was een van de eersten die het menselijk bewustzijn centraal stelde, als stond deze volgens zijn leer nog wel onder goddelijk toezicht. In de Verlichting stelde Kant autonomie en mondigheid voorop waarna de Romantici erna de natuur en kunst centraal stelden als bron van het leven. Nietzsche was degene die hierna de existentiële leegte van mensen probeerde te begrijpen vanuit wetenschappelijke verklaringen, aangevuld met de vervoering en emotie die kunst en muziek ons boden. Hedendaagse filosofen als Beck, Bauman en Habermas willen ons laten zien dat hedendaagse instituties en systemen mensen uit hun traditionele inbedding wegleiden. Geen vakbond of kerk die de weg in het leven nog wijst. Kortom: de mens lijkt een zoekende, dolende die een weg zoekt in het labyrint van haar bestaan (Dohmen, J. 2022)

In de GGZ proberen we ook voortdurend beter te begrijpen wat mensen uit het lood kan doen slaan. De geschiedenis leert ons dat deze weg allerminst als humaan kan worden beschouwd. Met de kennis van nu …… Nee, dat zou niet terecht zijn want ook onze voorvaderen hebben geprobeerd mensen te helpen om de greep op zichzelf terug te vinden. Wisselbaden en insulinekuren bleken evenmin te werken als het spanlaken. “Like a desperado waiting on a train” zong Guy Clark ooit. We zijn op zoek naar wat ons drijft, desperaat of niet. We hebben er woorden voor bedacht, symptomen voor gecategoriseerd tot ziektebeelden en diagnosen, richtlijnen en protocollen voor ontwikkeld en in de Nieuwe GGZ proberen we er weer een nieuwe sympathieke uitleg aan te geven. Daarbij is er weer hernieuwde aandacht voor leefgewoonten en voedingsstijl want ook in onze darmen en het hart blijken receptoren te zitten die het brein en de hormonen beïnvloeden. Neurodiversiteit is de term dat de problemen probeert te normaliseren. We hebben allemaal de gevoeligheid en aanleg voor al die beelden die in de DSM zijn omschreven (Os. J. van 2022). Niet voor niets schreef Floortje Scheepers een boek met als titel Mensen zijn ingewikkeld (Scheepers, F. 2021).

Scheepers doet een oproep om het lineaire-medisch denken te doorbreken. Ze doet een oproep voor dialoog in wederkerigheid waarbij zowel de professionele deskundigheid als de ervaringskennis er toe doen. Zijn we hiermee op de goede weg of zijn we nog net zo zoekende? Of hebben The Eagles gelijk als ze over hun Desperado zingen:

Desperado, why don’t you come to your senses?
You been out ridin’ fences for so long now
Oh, you’re a hard one
But I know that you got your reasons
These things that are pleasin’ you
Can hurt you somehow

Ik ben benieuwd hoe we over twintig jaar terugkijken op ons handelen in de GGZ. Het is de wereldgodsdiensten, filosofen en liedjesschrijvers tot nu toe niet gelukt om de juiste sleutel voor het bestaan te vinden. Medische verklaringen, gecategoriseerd denken, richtlijngericht handelen en systematische ordeningen helpen ons in het zoekproces om mensen met mentale problemen terzijde te staan maar bieden nog steeds geen sluitend antwoord voor het handelen in de GGZ.
Gelukkig biedt de sociale psychiatrie een weg om antwoorden te vinden. Niet als een soort nieuwe godsdienst of filosofie. Daartoe is de GGZ niet in staat. Eén van de grondslagen van de sociale psychiatrie is immers het voorkomen dat mensen buitengesloten en gemarginaliseerd raken. Vreemd dat niemand het er in de GGZ over heeft terwijl het daar toch eigenlijk om zou moeten gaan. De Nieuwe GGZ zou dit kunnen ontginnen, omdat het uitgaat van normaliseren en daarmee het stigmatiseren tegen kan gaan. Mensen weer mee willen laten doen. Vanuit medemenselijkheid. In de Volkskrant van 20 december laat Fokke Obbema Frans Wuytack aan het woord:

‘We moeten terug naar ons innerlijk kompas, naar onze medemenselijkheid’. De mens is een groot mysterie, een roman. Begint u die te lezen, dan is dat een openbaring. Een mens is een schat voor de toekomst.

‘Maar vaak beginnen we niet met lezen, gaan we af op een voorgevoel: ‘Die persoon is zus of zo. Maar zo is de mens niet, hè? Hij is altijd meer. We moeten terug naar het ontdekken van de ander, onze hand uitreiken. ‘Ik leerde altijd te blijven geloven in de mens, ook als mensen niet correct zijn.

Laten we alle kennis, inzichten, richtlijnen, wetenschappelijke onderbouwingen en theoretische verklaringen als tacite kennis meenemen in de poging om de betekenis van het lijden van de ander te begrijpen. Laten we vooral onderzoek blijven doen en laten we leren van wat de ervaringsdeskundigen ons laten zien. Dat iedere ervaring ons kan helpen om de werkelijkheid te begrijpen. Want is dat niet de essentie om de ander weer mee te laten doen? Dat iedereen over een eigen sleutel voor een zinvol bestaan beschikt. En wanneer iemand om welke reden dan ook de sleutel is kwijtgeraakt of er nooit over heeft beschikt, te helpen een passende te verkrijgen? Dat alles wat het leven drijft uit betekenis bestaat (zoals Paul van Tongeren ons wil laten zien). Hulpverlenen als betekenisgeving aan het leven van mensen.

 

• Dohmen, J. Iemand zijn 2022 Uitgeverij Ambo/Anthos Amsterdam ISBN 9.789026.361975
• Dijk, M. van Het wonder betekenis- Op zoek naar geluk en wijsheid met Paul van Tongeren 2021 Uitgeverij Boom Amsterdam ISBN9.789024.436224
• Frankopan, P. De Zijderoutes- Een nieuwe wereldgeschiedenis 2016 Uitgeverij Spectrum Houten. ISBN 9.789000.383955
• Os, J. van https://youtu.be/0KZcPn0B0Lc?si=XEoWURI9byZvyKLs 2022
• Scheepers, F. Mensen zijn ingewikkeld- Een pleidooi voor acceptatie van de werkelijkheid en het loslaten van modeldenken 2021 Uitgeverij De Arbeiderspers Amsterdam-Antwerpen ISBN 9.789029.541756