SPV blogspot Gerard: De SPV als bruggenbouwer
Ik ben Gerard Lohuis, werkzaam bij BuurtzorgT Groningen en als docent verbonden aan de Hanzehogeschool (Opleiding SPV) en Rino Groep Utrecht. Tevens werkzaam voor de redactie SP van de beroepsvereniging.
"Het gaat om zo’n vijftien- tot twintigduizend mensen in ons land," aldus Niels Mulder, psychiater en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP). Voor deze groep wordt echter geen specifiek beleid ontwikkeld. Er is geen structureel beleid gericht op continuïteit van zorg, en de activiteiten vanuit de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) worden binnen de reguliere GGZ niet standaard vergoed.
De financiering verschilt sterk per regio: in de ene stad stelt de gemeente geld beschikbaar, terwijl in een andere plaats de zorgverzekeraar de kosten dekt. In sommige gevallen is het simpelweg niet geregeld.
In het radioprogramma Eén Vandaag van 28 mei pleit Mulder voor een duidelijke en structurele regeling van de zorg vanuit de OGGZ, oftewel bemoeizorg, voor deze kwetsbare groep mensen die vaak ongevraagd hulp nodig heeft.
Ik denk dat het wettelijk verankeren van bemoeizorg veel van dit soort escalaties kan voorkomen. “Wanneer we terugkijken op grote incidenten zien we dat bemoeizorg om allerlei redenen niet heeft kunnen plaatsvinden, maar wel had gemoeten.”(Radio 1 28 mei, Eén Vandaag)
Het is een deja vu. In 1997 startten we in Groningen met bemoeizorg, mogelijk gemaakt door overheidsbeleid van minister Els Borst die spijt genoeg slachtoffer werd van iemand met psychotisch gedrag die niet de hulp kreeg waar hij om gevraagd had. Ik hoor de burgemeester van Groningen Jacques Wallage nog mopperen vanuit zijn sociologische insteek waarom er nu weer bemoeizorg voor nodig is om hulp te bieden aan mensen die er het meest aanspraak op maken. “In onze geïnstitutionaliseerde samenleving vallen deze mensen blijkbaar buiten de boot en moeten we weer iets nieuws verzinnen doordat bestaande instellingen zich niet verantwoordelijk voelen om iets te doen”, aldus de burgervader destijds. Het was in een tijd waarin mensen verward over straat zwierven en het niet gebruikelijk was om ze zorg aan te bieden die ze overduidelijk nodig hadden. Iets met individualisme (als je hulp wilt, moet je er zelf om vragen) en privacy (je geen zorgen maken om iemand die niet om hulp vroeg want dat was bemoeien) maakten ongevraagd hulp aanbieden not done. Totdat de politie ingreep en er nogal eens dwang moest worden toegepast omdat het geëscaleerd was. Het Twentse Noaberschap waar ik mee was opgegroeid was ver te zoeken. Om van het Zuid Afrikaanse Ubuntu nog maar te zwijgen. Bij dit laatste bestaat de mens alleen dankzij de ander en staan we voortdurend met elkaar in verbinding. Wanneer het met één van ons niet goed gaat, zijn we met z’n allen verantwoordelijk om iets te doen. Bemoeizorg bestaat niet in Zuid Afrika. Wel zorg hebben voor de ander. Bemoei je ermee als vanzelfsprekende vorm van medemenselijkheid.
Vanaf 1998 werd bemoeizorg populair. De term werd door Arend Jan Heerma van Vos geïntroduceerd toen hij Henri Henselmans, destijds SPV die op dit thema promoveerde, interviewde. Henselmans vertelde dat hij achter mensen aan ging die in de war waren geraakt en niet om hulp vroegen. Volgens de maatschappelijke stemming van die tijd, betoogde Heerma van Vos, met instemming van onze collega SPV, dat Henselmans zich met mensen bemoeide. Waarna deze een eureka-momentje kreeg en zijn zorg betitelde als bemoeizorg. In deze periode was geld even geen probleem meer. Iedereen zag de noodzaak ervan in om iets te doen voor mensen die onze zorg nodig hebben. Het duurde tot 2005. Toen dachten de beleidsmakers dat het wel goed geregeld was. Het bleek een verkeerde inschatting en vanaf 2015 worstelen we als vanouds hoe we deze zorg goed kunnen regelen. Gemeenten zijn vanaf deze tijd bezig met het opzetten van WIJ(K)-Teams om het welzijn van haar inwoners beter te monitoren en acties te ondernemen wanneer dit in het geding is. Overal in het land wordt geprobeerd om meer samen te werken en is bemoeizorg weer actueler dan ooit. De term verwarde personen is door de E-33 meldingen van de politie geïntroduceerd. Er worden mooie initiatieven ontplooid. De SPV die samen met de politie op pad gaat wanneer zorg zich aandient. De SPV die bij de woningbouwvereniging werkt bij het meedenken over problematische casuïstiek. De GGZ en Sociale gemeentelijke teams die meer en meer met elkaar optrekken. Levensloop-teams die iemand niet meer loslaten.
Helaas ontbreekt nog steeds een stevig overheidskader van waaruit de zorg voor deze groep mensen structureel wordt geregeld. Michelle van Tongerloo, (straat)dokter bij de Pauluskerk in Rotterdam, wacht niet langer op de overheid en gaat via crowdfunding aan de slag om mensen die zorg nodig hebben maar door institutionele kaders nog verder in de problemen komen, zelf te helpen. Bert van den Bergh hield in 2019 ons nog een spiegel voor door te laten zien hoe veeleisend, opeisend, ultraliberaal, hyperdynamisch, hyperindividueel en isolistisch (Bergh, B. v.d. 2019) onze samenleving is georganiseerd. Dit is mogelijk een te zwartgallig en overtrokken beeld maar het laat wel zien hoe we de menselijke verbinding met elkaar kunnen verliezen en we ons blijkbaar weer met mensen moeten gaan ‘bemoeien’ die onze zorg nodig hebben. Ik zie Jacques Wallage op de achtergrond zijn hoofd schudden. “We hebben weinig van onze eigen geschiedenis geleerd”, zei psycholoog Pieter Vroon (1939-1998) jaren geleden al.
Ik zou vanuit ons sociaal psychiatrisch kader nog verder willen gaan. Het is niet realistisch om te denken dat we voor alle psychiatrische problemen een oplossing hebben. Maar we kunnen vanuit uit onze (medemenselijke) burgerrol toch wel meer doen dan tot nu toe het geval is. Om te beginnen moeten OGGZ-werkers de ruimte krijgen om onorthodoxe werkwijzen te ontwikkelen als de praktijk daar om vraagt. Niet het “goed doen” maar “het goede willen doen”. De context verandert voortdurend en het ontwikkelen van evidence based- werken schommelt en strompelt daar voor sommige mensen te traag achteraan. Als ik op vrijdagmiddag geconfronteerd wordt met een moeder met drie kinderen die geen geld heeft voor voeding voor het weekend, dan wil ik haar op dat moment geld kunnen geven voor boodschappen. Een financieel potje OGGZ zou beschikbaar moeten zijn om ‘in het moment weloverwogen iets te kunnen betekenen’. Natuurlijk beseffen we ons dat we daarmee niet het probleem oplossen, maar wachten tot je het institutioneel geregeld hebt betekent wel dat deze moeder niet voor haar kinderen kan zorgen. Ik durf wel te voorspellen dat de angst en stress die daarmee gepaard kan gaan, forse psychische problemen kan veroorzaken. Dus niet denken in vastgeroeste patronen:
OGGZ vraagt om inter-institutionele samenwerking, beslissingsbevoegdheid en doorzettingskracht bij de werkers. In de OGGZ geldt nog wel eens dat het ijzer gesmeed moet worden als het heet is. Ik vind dat in de OGGZ de super-professionals moeten werken die goede kennis van de GGZ hebben, goed ingevoerd zijn in diverse methodische en evidence based behandelmethoden en vooral vanuit de betekenisgerichtheid hun aanpak baseren. Of zoals Floortje Schepers het zegt: een rugzak met tools maar die vooral in de rugzak laten zitten totdat je snapt wat er gaande is. Vanuit beleving de aansluiting zoeken en niet ‘een diagnose op pootjes’ willen behandelen maar kijken wat iemand echt nodig heeft.
https://venvn-spv.nl/wp-content/uploads/2025/08/blog-18-5.png
Ik gun iedere stad of gemeente een team van werkers die domeinoverstijgend met elkaar willen samenwerken en ik vind dat iedere burgervader dit zou moeten faciliteren. In elk team zou wat mij betreft tenminste één SPV moeten werken die van huis uit bekend is met het contextueel en systemisch werken. De collega’s mogen gerust deels binnen hun eigen instelling blijven werken, maar moeten daarnaast ook operationeel inzetbaar zijn voor de OGGZ. En elke zorgverzekeraar zou dat moeten bekostigen. Een samenleving zou afgerekend moeten worden over de manier waarop ze voor de meest kwetsbaren zorgt. En laten we dat nu eens en voor altijd goed organiseren! De zorgverzekeraar is aan zet!!
Gerard Lohuis
naar alle SPV blogspot
