SPV blogspot Mirella: Coping mechanismen zijn een belangrijke factor bij het ontstaan van verslaving en verslavingsgedrag

Mijn naam is Mirella Carfora. Ik ben werkzaam als SPV bij GGZ-NHN voor de teams persoonlijkheids- en eetstoornissen. Daarnaast ben ik ook consulterend naar cliënten en medewerkers van de teams ADHD en het jong volwassenen team (JOVO). De klachten van deze groep cliënten zijn multi complex en een vaak voorkomende coping is middelengebruik of een gedragsverslaving.

Zij zag zichzelf niet als verslaafd, omdat haar gebruik een coping mechanisme is. Ze had het simpelweg nodig om te overleven. Vooralsnog had zij nog geen ander mechanisme gevonden dat haar evengoed hielp. Gebeurtenissen in haar leven hebben haar denk-, voel- en gedragspatronen beïnvloed. Het middel is het enige dat haar op korte termijn helpt om met het leven om te gaan zoals het zich aandient.

Coping mechanismen – we hebben ze allemaal.
Het zijn strategieën die mensen vaak onbewust gebruiken om met stressvolle situaties of emoties om te gaan. Deze strategieën kunnen variëren van positieve manieren, zoals steun zoeken bij vrienden, tot negatieve manieren, zoals het gebruik van middelen als alcohol of drugs.

Een tijdje geleden beschreef een cliënt de reden voor haar gebruik van een verslavend middel als volgt: “Ik ben niet verslaafd, maar gevoelig voor verslaving, omdat ik niet met het leven kan omgaan zoals het zich aandient, en ik niet met mijn emoties kan omgaan.”

Zij zag zichzelf niet als verslaafd, omdat haar gebruik een coping mechanisme is. Ze had het simpelweg nodig om te overleven. Vooralsnog had zij nog geen ander mechanisme gevonden dat haar evengoed hielp.
Gebeurtenissen in haar leven hebben haar denk-, voel- en gedragspatronen beïnvloed. Het middel is het enige dat haar op korte termijn helpt om met het leven om te gaan zoals het zich aandient.

Zinnen die we kunnen horen en die wijzen op een coping mechanisme zijn bijvoorbeeld:
• “Het zorgt ervoor dat ik mij kan concentreren.”
• “Het zorgt ervoor dat ik het blije gevoel vast kan houden.”
• “Dan hoef ik even niet meer te denken.”
• “Het zorgt ervoor dat ik mijn taak kan uitvoeren.”

Deze positieve ervaring maakt dat mensen het blijven doen. Op korte termijn ervaren zij een belonend effect en kunnen zij omgaan met spanning. ‘Waarom zou je het doen als het je niet helpt je beter te voelen?’ Juist dat belonende effect maakt het verslavend: de behoefte wordt direct bevredigd door het middel of gedrag. Tegelijk levert het op de lange termijn vaak problemen op en is het dan de reden waarom wij in contact komen met onze cliënten.

Zo ook de cliënt die niet met het leven om kan gaan als het zich aandient.

Door het gesprek aan te gaan over deze coping mechanismen ontstaat bewustwording. Dit vormt de basis voor inzicht in de leergeschiedenis en het herkennen van patronen.
Een volgende stap is (met toestemming) uitleg geven over de functie van spanning in ons lichaam. Je legt uit dat spanning in het lichaam oorspronkelijk bedoeld was om in actie te komen bij gevaar (vluchten) of om voedsel te zoeken. Het stelt ons als mens in staat om te overleven.
In onze moderne samenleving is dit oerinstinct vaak niet meer nodig.
Het ervaren van craving – de drang naar een middel – voelen we ook als spanning in ons lichaam. Het lichaam ervaart dit als ongemakkelijk en geeft het brein een seintje dat er gevaar dreigt. Vanuit het oerinstinct stuurt het verslaafde brein de gedachten en het handelen richting het middel of het verslavende gedrag.
Het verslaafde brein zoekt direct naar een oplossing die op korte termijn helpt en wordt geleid naar een belonende herinnering.
Coping gaat dus over de persoonlijke verwachting die iemand heeft van een middel of handeling. Dit verschilt per persoon.

Onderstaande afbeelding kan helpen om het uit te leggen. De afbeelding toont een schematische weergave van hoe het brein reageert op stress en spanning en hoe coping mechanismen ontstaan:

De afbeelding uitgelegd:

1. Stressprikkel
Een externe gebeurtenis (bijv. ruzie, drukte, angst) activeert de amygdala, het emotionele alarmcentrum van het brein.
De amygdala stuurt een signaal naar de hypothalamus, die het lichaam in een staat van paraatheid brengt: verhoogde hartslag, gespannen spieren, alertheid.
2. Ongemak in het lichaam
De persoon voelt spanning, onrust of emotionele pijn.
Het brein wil dit ongemak zo snel mogelijk verminderen.
3. Zoeken naar een oplossing
Het brein activeert een coping mechanisme:
Gezond coping gedrag: praten, bewegen, creatief bezig zijn.
Ongezond coping gedrag: vapen, middelengebruik, vermijden.
4. Beloningssysteem
Bij ongezonde coping wordt het beloningssysteem (dopamine) geactiveerd.
Dit geeft een prettig gevoel op korte termijn, waardoor het gedrag herhaald wordt.
Op lange termijn kan dit leiden tot verslaving of andere problemen.
5. Invloed van leeftijd
Bij jongeren is de prefrontale cortex (voor planning en impulscontrole) nog in ontwikkeling.
Daardoor kiezen zij sneller voor directe beloning en hebben ze meer moeite met lange termijndenken.

Het omzetten van negatieve coping naar positieve coping is een proces dat tijd, bewustwording en oefening vraagt.

Stap 1: Herken de trigger en het automatische patroon (Zie ook de blogspot craving van 8 juli 2025)
Stap 2: Onderzoek de functie van het gedrag, “Wat levert dit gedrag op?”
Stap 3: Biedt alternatieven: bijv. ademhalingsoefeningen, wandelen, muziek luisteren. De client zal veel moeten experimenteren met diverse alternatieven. Waarbij het goed is te bespreken dat op kort termijn er niets zo effectief of belonend zal zijn als het coping mechanisme. Vooruitkijken en het langetermijn effect voor ogen houden kan ondersteunend zijn.

naar alle SPV blogspot