Trauma en het (on)begrijpelijke lichaam
Claudia van Beuzekom, sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij het Centrum voor psychotherapie, afdeling Transit van GGZ Centraal te Ermelo.
Ik zie cliënten met allerlei verschillende diagnoses; niet-epileptische aanvallen (PNEA), somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK), aan houdende lichamelijke klachten (ALK) of conversiestoornissen. Bij iedere cliënt zijn de uitingsvormen weer anders. De termen doen er mijns inziens dan ook niet zo toe, maar wat ik met regelmaat zie is cliënten met verschillende lichamelijke klachten ten gevolgen van traumatisering en het gemis van spanning- en emotieregulatie vaardigheden.
Zo ook Anna*; veel onbegrepen klachten, wat leidde tot veel verschillende diagnoses, medicijnen en (crisis)opnames. Ze geeft aan onverklaarbare aanvallen te hebben, waarbij ze hevig heen en weer schut, ook heeft ze momenten van volledige uitval, waarbij ze voor het oog bewusteloos op de grond ligt. Vanwege deze klachten durft ze niet meer alleen op stap, draagt ze een alarm knop en zit ze in een rolstoel. Ik wil jullie graag meenemen in de stappen en interventies die we zijn gaan doorlopen:
Begrijpen
Anna krijgt psycho-educatie over onder andere: CPTSS, de Window of Tolerance (WoT), dissociatie, regulatie en lichaamsbeleving. Dit stelt haar in staat haar klachten te begrijpen en inzicht te geven dat haar klachten passen bij haar traumatische voorgeschiedenis en voor een groot deel verband houden met haar spanningsregulatie. Als we ‘aanvallen’ van minuut tot minuut uitwerken is zichtbaar hoe Anna zichzelf ‘de window uit duwt’, en zichzelf met een aanval weer ‘terug in de window helpt’.
Anna heeft om 9uur een afspraak bij mij op kantoor, ze wordt om 7 uur wakker, voldoende tijd om zichzelf voor te bereiden, maar vanwege de spanning voor de afspraak, doet ze alles te gelijk; thee zetten, aankleden, een boterham smeren en ook nog even haar kleding in de was doen. Ze weet eigenlijk zelf niet meer goed in welke volgorde. Vervolgens met de rolstoelbus naar het behandelgebouw, een sociaal praatje met de chauffeur en dan moet ze nog 5 minuten in de wachtkamer wachten. Ze heeft altijd haar haakwerk bij zich, om in de wachtkamer te gaan haken en in haar hoofd een discussie met zichzelf te voeren; dat ze toch wel in staat zou moeten zijn om 5 minuten in de wachtkamer te wachten. Als ik Anna ophaal uit de wachtkamer, hangt ze ‘UIT’ in haar rolstoel.
Door dat Anna gespannen is voor de afspraak én een nacht met veel nachtmerries heeft gehad is de spanning bij opstaan al erg hoog (hypersaousal), vanwege de spanning wordt ze druk in haar gedrag en voert ze haar handelingen snel en ongecontroleerd uit. Dit leidt alleen maar nog tot meer spanning, waardoor ze ook in de rolstoelbus zichzelf overschreeuwt tijdens het contact met de chauffeur en is de drukke wachtkamer in het behandelgebouw de druppel, en ‘schiet ze uit de window’.
Met Anna ben ik gaan kijken hoe ze als kind heeft geleerd haar spanning en emoties te reguleren, haar antwoord is: “Dat heb ik niet geleerd, Ik moest zorgen voor anderen en vooral mijn eigen gevoel uitschakelen”. Toch heeft ze een manier gevonden om de oplopende spanning te ontladen. De vader van Anna had diabetes met meerdere insulten op een dag, het was de taak van Anna om te voorkomen dat hij dan zichzelf zou verwonden. De aanvallen die Anna vandaag te dag laat zien, zijn bijna identiek aan de insulten van haar vader, maar Anna heeft geen diabetes. Anna voelt de aanvallen (te hoge spanning) opkomen, kan het zichzelf dan comfortabel maken (voorwerpen waaraan je je kan verwonden weg leggen of vast op de grond gaan liggen) en de aanval dan laten komen. Na een aanval valt alle spanning in haar lijf weg en is het hele lijf ‘UIT’.
Veranderen
Het eerste deel van de verandering gaat al samen met het begrijpen, bij Anna gaat dat letterlijk met vallen en opstaan. Ze concludeert dat ze aan het ‘faken was’, iets wat ze in de afgelopen jaren met grote regelmaat gehoord heeft. We hebben dan ook veel gesprekken besteed aan het ‘her-labelen’ van haar gedrag. Het zien als een normale reactie op een abnormale situatie, echter blijft deze reactie in stand nu de situatie niet meer abnormaal is. Zeker geen faken of aanstellen, maar begrijpelijk gedrag. Door Anna meer spanningsregulatie vaardigheden te leren, die ze eerder dient in te zetten, kan Anna leren voorkomen dat ze een aanval ‘nodig heeft’.
⦁ Vertragen
Ik ben met Anna letterlijk gaan vertragen, als ze een aanval voelt aankomen, heeft Anna nog wat tijd, ze is namelijk in staat het zichzelf ‘comfortabel te maken’, tijdens deze handelingen ben ik (met een zeer trage stem) steeds gaan benoemen, ‘langzaam Anna, vertraag, op elk woord een beweging’ etc. en ook tijdens de aanval blijf ik dan in een vertraagd tempo benoemen dat ze de aanval mag vertragen.
⦁ Emotie benoemen
Spanningsopbouw gaat vaak samen met ervaren van emoties, in het geval van Anna is dit regelmatig boosheid of verdriet, voor haar boosheid is ze bang en haar verdriet mag er niet zijn. Door bij oplopende spanning de emotie te benoemen komt de regulatie op gang.
⦁ Balans tussen prikkelen en ontprikkelen
In de aanval (boven de Window of Tolerance) zijn de interventies gericht op spanningsverlaging: mijn rustige stem, vertragen, weinig geluiden en mensen er omheen. Echter na de ‘aanval’ valt de spanning weg (onder de WoT) en zijn de interventies gericht op spanningsverhoging: Tellen van de plafonplaten (zien & cognitie), flesje eucalyptus (geur) en vergroten van bewegingen (bijv. eerst je tenen, dan je voeten, knieën en dan heupen).
⦁ Oriëntatie
Zoals hierboven beschreven richten interventies zich op verschillende zintuigen om deze te prikkelen in het hier en nu. Daarbij kan worden toegevoegd: tijd, datum, plaats en geruststelling. (bijv. het is 16 april 2024, het is nu 10 uur, je bent in Ermelo bij Claudia op kantoor, het is hier veilig.)
* De casus is volledig geanonimiseerd, mijn cliënt kan elementen herkennen in deze casus en heeft toestemming verleend.
Heb jij nog meer interventies die helpen om uit de lichamelijke hyper- of hypoarousal te komen?! mail me!
Online psycho-educatie en werkbladen:
⦁ Lichamelijke klachten bij verdrongen emoties: bekijk de video
⦁ Trauma en het lichaam (Anne Marsman) bekijk de video
⦁ The body keeps the score (Bessel van de Kolk) bekijk de video
1. Is complexe traumabehandeling alléén weggelegd voor de psycholoog?
