SPV blogspot Claudia: Samenwerken met een binnenwereld

Claudia van Beuzekom, sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij Expertisecentrum voor Transdiagnostische Psychotherapie (Extrapsy), afdeling Transit van GGZ Centraal te Ermelo. 

En sociaal psychiatrisch verpleegkundige binnen de crisisdienst van GGZ Centraal.

In mijn vorige blog schreef ik over de verkeerde beeldvorming van dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) in de media. Ik probeerde aan de hand van een korte film een realistischer beeld van DIS neer te zetten. Het is lastig om dit in een beeld en een blog te vangen, maar het project DIS-IS-ME is al lange tijd bezig om de beeldvorming te verbeteren. In de onderstaande video delen cliënten hun ervaringen met de negatieve beeldvorming van DIS.

Genuanceerde beeldvorming

Ik vind het belangrijk dat wij als sociaal psychiatrisch verpleegkundigen ons verdiepen in alle psychiatrische ziektebeelden. Helaas heb ik tijdens mijn opleiding weinig, of beter gezegd niets (tot ik besloot er zelf een les over te geven), gehoord over traumagerelateerde stoornissen, laat staan over DIS. Terwijl er veel stoornissen zijn die voortkomen uit trauma. Helaas wordt het vaak gezien als “te complex” en komt het “te weinig voor”. Toch denk ik dat binnen bijna elk team wel een cliënt is met een dissociatieve stoornis: soms gediagnosticeerd, soms nog helemaal niet herkend.

Onlangs gaf ik les aan een team, en een van de deelnemers vroeg: “Iemand met DIS heeft toch altijd namen voor zijn of haar delen?” Dit vooroordeel vormt een goed uitgangspunt voor deze blog.

Het korte antwoord is: nee, eigenlijk is geen enkele cliënt met DIS hetzelfde. Of om het nog specifieker te zeggen: geen enkele cliënt met fragmentatie is hetzelfde. Er zijn ook cliënten met een persoonlijkheidsstoornis die verschillende modi of kanten in zichzelf namen of een andere aanduiding geven. Daarnaast zijn er cliënten met een andere vorm van dissociatieve stoornis (AGDS) die hun kanten of delen namen geven. Voor meer uitleg over de verschillende vormen van fragmentatie verwijs ik naar mijn eerdere blog: Mijn client dissocieert

Werken met een binnenwereld

Om een beter beeld te geven van de beleving van de ‘binnenwereld’ van cliënten met DIS, en om handvatten aan te reiken voor het werken met deze beleving, wil ik een paar voorbeelden delen:

Binnenwereld op basis van namen
De bekendste variant is dat cliënten verschillende namen hebben voor hun delen. Hoe deze namen ontstaan, verschilt per cliënt. Soms ervaren cliënten dat de namen door de delen zelf zijn bedacht (bijvoorbeeld omdat de delen zich herkennen in iemand, zoals een juf of een persoon op TV). Soms heeft de cliënt de delen namen gegeven om zo de communicatie met hen mogelijk te maken.

Binnenwereld onderscheiden op andere manieren
Voor sommige cliënten voelt het niet passend om delen een naam te geven. Zij onderscheiden hun delen op andere manieren, soms zelf, maar soms ook in therapie. Wanneer ik met een cliënt werk aan fragmentatie, zoek ik samen met hen naar een manier om te communiceren over de verschillende kanten/delen/meningen van binnen. Daarbij helpt het soms om de delen een kleur te geven.

Cliënten vinden het vaak prettig om met kleuren te werken, omdat ze merken dat kleuren soms samenvallen of dat ze een verschil ervaren wanneer slechts één kleur aanwezig is of wanneer er meerdere kleuren zijn. Door samen met kleurpotloden te werken, is er veel variatie mogelijk.

Daarnaast maak ik gebruik van verschillende materialen, zoals blanco poppetjes, wanneer er onderscheid wordt ervaren in grootte of geslacht (bijvoorbeeld verschillende maten en mannetjes/vrouwtjes). Gekleurde poppetjes worden gebruikt wanneer er nog maar weinig onderscheid te maken is, maar er wel enige variatie wordt gevoeld. Als poppetjes te bedreigend of niet passend aanvoelen, gebruik ik soms gekleurde stenen. Ook werk ik met gekleurde puzzelstukken, voor wanneer het gevoel bestaat dat iets echt een stuk van de cliënt is, of blanco puzzelstukken als er nog weinig onderscheid is. Soms gebruik ik gewoon een blanco vel papier of een whiteboard.

Het belangrijkste is dat je aansluit bij de beleving van de cliënt en samen een taal of werkwijze vindt die werkt. Zo kun je effectief met de cliënt samenwerken.

Hier vind je meer ervaringen van cliënten met dissociatieve delen: Dis is me > ervaringen>dissociatieve delen

Je doel

Mijn uitleg naar cliënten is vaak: het is geen doel op zich om delen namen, kleuren of wat dan ook te geven. Het doel is om de delen te herkennen en communicatie op gang te brengen. Hiervoor is het nodig dat zowel de cliënt als de behandelaar een manier van communicatie ontdekken. Juist de creativiteit hierin biedt vaak ruimte voor gesprek.

Daarnaast vind ik het zelf altijd heel nuttig om situaties ‘uit het hoofd te halen’. Er gebeurt namelijk zo veel in het hoofd van een cliënt die fragmentatie ervaart: alles gaat door elkaar of kan op momenten samenvallen, waardoor het vaak aan overzicht ontbreekt. Door het ‘uit het hoofd’ te halen, bijvoorbeeld door het op tafel neer te zetten of uit te tekenen, kan de cliënt letterlijk met meer afstand kijken naar wat er gebeurt. Dit helpt om inzichten te verkrijgen, zonder de cliënt te overspoelen.

Let wel, je interventies zijn uiteindelijk gericht op het vergroten van de samenwerking en integratie, niet op het afgesplitst houden van de cliënt of het behandelen van de cliënt als meer afgesplitst dan hij of zij is. Goede diagnostiek blijft essentieel, zowel voor de behandellijn als voor de cliënt.