16. “Hoe trauma interne stemmen vormt: De dader binnenin’’

Claudia van Beuzekom, sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij Expertisecentrum voor Transdiagnostische Psychotherapie (Extrapsy), afdeling Transit van GGZ Centraal te Ermelo. 

En sociaal psychiatrisch verpleegkundige binnen de crisisdienst van GGZ Centraal.

Daderintrojecten zijn interne objecten die eigenschappen en gedrag van een dader overnemen. Ze ontstaan vaak na langdurig trauma en lijken soms beangstigend of destructief, maar ze hebben meestal een overlevingsfunctie; ze hielpen het kind of de overlevende om te gaan met een bedreigende situatie. In deze blog bespreken we de verschillende vormen van daderintrojecten, hoe ze worden ervaren en welke therapeutische methoden kunnen helpen om ze veilig te begrijpen, reguleren en integreren.

Ontwikkeling
We ontwikkelen allemaal van nature positieve of negatieve mentale voorstellingen (ook wel ‘objecten’ genoemd in de objectrelatietheorie of ‘interne werkmodellen’ in de gehechtheidstheorie) van onze vroegste verzorgers. Deze fungeren als blauwdruk voor zowel het beeld dat we van onszelf als voor het beeld dat we van anderen hebben. Idealiter leren we in de loop van de tijd om hun positieve eigenschappen meer te integreren in onze eigen persoon en filteren we hun negatieve(re) eigenschappen enigszins weg. De positieve innerlijke representaties van onze verzorgers die daar het gevolg van zijn, zijn de spiegels met behulp waarvan we een gezond zelfgevoel ontwikkelen en behouden. Vaak verliezen we echter niet alle negatieve gewoontes van onze primaire verzorgers, of de manieren waarop zij in de wereld staan. Negatieve innerlijke representaties van anderen zijn – en blijven – onze ergste interne critici zolang ze niet effectief geïntegreerd zijn (Van der Hart, Steele & Boon, 2016, p. 427).

Vormen
Er is niet één universele indeling, maar ik denk dat op deze wijze het meeste onderscheid te vinden is, waarin ze op volgorde staan van mate van fragmentatie.
1. Interne criticus
o Strenge innerlijke stem
o Herhaalt boodschappen van ouders of daders (“je bent waardeloos”).
o Functie: voorkomen dat het kind opnieuw gestraft of verlaten wordt.

2. Inner persecutor (Interne vervolger)
o Sterkere, vaak dissociatief afgesplitste stem of deel.
o Kan vijandig of vijandig-bestraffend zijn:, “Je mag niet praten, je verdient pijn.”
o Functie: loyaliteit tonen aan dader, beschermen tegen externe straf, controle houden.

3. Perpetrator-imitating part (daderimmiterend-deel)
o Deel gedraagt zich ogenschijnlijk “als de dader”; kan intern (tegen andere delen) of extern (agressief gedrag) optreden.
o Dissociatieve delen van de persoonlijkheid die overtuigingen, houdingen en gedragingen van de dader volledig representeren.
o Functie: Door te identificeren met de machtige dader kan men zich minder machteloos voelen, het imiteert dadergedrag zodat het interne systeem voorspelbaar blijft en bij sommige cliënten blijft het deel de dader loyaal.

Beleving
Bij langdurige traumatisering kunnen vaak meerdere daderintrojecten naast elkaar bestaan, elk met hun eigen functies en intensiteit. Ondanks hun vaak destructieve of beangstigende uiterlijk, hebben deze delen bijna altijd een beschermings- of overlevingsfunctie: ze zijn ontstaan om het kind of de overlevende te helpen omgaan met extreme situaties. Daarbij is er ook een duidelijk relationeel aspect: de introjecten weerspiegelen vaak de gehechtheid aan de oorspronkelijke dader en vormen daarmee een specifieke vorm van traumatische hechting.

Cliënten ervaren deze introjecten vaak als angstaanjagend en zien ze soms zelfs als de daadwerkelijke dader, wat kan leiden tot een interne fobie. In werkelijkheid zijn het meestal traumadelen, of “kinddelen”, die het gedrag van de dader imiteren. Hun gedrag wordt vaak aangestuurd door oude angsten en ervaringen uit het verleden, terwijl er onvoldoende verbinding is met de veiligheid van het hier en nu. Deze dynamiek beperkt soms de toegang om te werken met de introjecten, maar inzicht in hun functie kan helpen om de angst te verminderen en ruimte te creëren.

Functie
Alle vormen ontstaan als overlevingsstrategie in trauma: lijken destructief, maar hebben interne adaptieve doelen:

Interventies
1. Veilige therapeutische relatie
Therapeutisch gezien benadrukt Sinason het belang van een veilige therapeutische relatie, waarin de cliënt kan leren dat de destructieve delen intern bestaan als overlevingsmechanisme en niet de werkelijkheid van het hier-en-nu weerspiegelen. Door deze interne structuur te erkennen en te begrijpen, kan het therapeutisch proces gericht worden op integratie, regulatie en het verminderen van angst en zelfbeschadiging.

2. Psycho-educatie en normalisatie
Inner Critic                    →            Inner Persecutor              →                   Perpetrator-Imitating Part
(Mild, adaptief)                          (Matig, bestraffend)                              (Ernstig, destructief)

Bespreken dat destructief gedrag vaak een overlevingsmechanisme is, geen keuze van het huidige zelf. Het leggen van verbinding tussen traumatische hechting en internalisatie van de dader.

3. Inzicht in de eigen introjecten
Dat kan aan de hand van onderstaande punten:

4. Functie begrijpen
De functies van dader-imiterende delen zijn: (1) het bewaren van ondraaglijke traumatische herinneringen en daarbij horende emoties; (2) de client beschermen tegen bedreigingen van de dader die in het heden nog steeds als echt worden ervaren; (3) de client beschermen tegen de ondraaglijke realisatie dat hij of zij als kind hulpeloos en machteloos was; (4) traumatische herinneringen re-ensceneren vanuit het perspectief van de dader zoals dat door het kind gementaliseerd is; (5) een verdediging tegen schaamte door de client aan te vallen en de innerlijke ervaring van schaamte te vermijden; en (6) een uitlaatklep vormen voor sadistische en straffende tendenties die de client niet wil erkennen. (Van der Hart, Steele & Boon, 2016, p. 428)

5. Samenwerken en niet wegsturen
Afhankelijk van de mate van fobie kunnen er verschillende interventies worden ingezet, doel is vooral om inzicht te krijgen in het perspectief van de introjecten/delen en toe te werken naar een perspectief vanuit de veilige context in het hier en nu.
– Voice dialogue
– Stoelen techniek
– Imaginatie en visualisatie technieken

6. Traumaverwerking en integratie
Het doel is om herinneringen en interne daderdelen te verwerken en te integreren, wat wordt bereikt door het inzetten van EMDR, narratieve technieken of imaginaire rescripting die zich richten op het trauma dat de daderintrojecten heeft gevormd, met de nadruk op veiligheid, zelfbescherming en de integratie van afgesplitste delen.

Bronnen:

1. Sinason, V. (2017). Die Identifikation mit dem Täter und der Umgang mit dem Täter-Introjekt. In K. H. Brisch (Ed.), Bindungstraumatisierungen: Wenn Bindungspersonen zu Tätern werden (pp. 74–91). Stuttgart: Klett-Cotta.
2. Sinason, V. (2017). Dying for love: An attachment problem with some perpetrator introjects. Journal of Trauma & Dissociation, 18(3), 340–355. https://doi.org/10.1080/15299732.2017.1295407
3. Steele, K., Van der Hart, O., & Nijenhuis, E. (2017). Treating trauma-related dissociation. W.W. Norton & Company.
4. Van der Hart, O., Steele, K., & Boon, S. (2016). Daderimiterende delen. In Behandelen van traumagerelateerde dissociatie: Een praktische, integratieve benadering (pp. 123–145). W.W. Norton & Company.
5. Vogt, R. (Ed.). (2012). Perpetrator introjects: Psychotherapeutic diagnostics and treatment models. Springer.